Այսօր մի քիչ զրուցել ենք ժամանակակից գրող, պոետ Կարեն Անտաշյանի հետ։

1. Եթե գրեիք Կարեն Անտաշյանի մասին երրորդ դեմքով, ի՞նչ կպատմեիք։

Ես նրա հետ հենց երրորդ դեմքով էլ շփվում եմ։ Առաջ ինձ թվում էր, թե գիտակցության մեջ շեֆություն անող այդ ներքին ձայնը Աստծո ձայնն է, այն անբեկանելի ու անլռելի, անշրջանցելի կանխակալության ձայնն է, որին պետք է հնազանդվել իբր ճակատագրի գերի, բայց մի օր որոշեցի, որ Աստված պետք է որ չափազանց զբաղված լինի ինձ պես շարքայինին նավիգացիա անելու համար, ու որ դա շատ հանգիստ կարող է հեղինակի ձայնը դառնալ։ Հեղինակն արդեն կատարյալ ու անբեկանելի չէ, այն պատմությունը հետաքրքիր դարձնելու, օրվա վրա ձանձրույթի պատճառ չկապելու հոգսերից բացի այլ ճշտապահության մարմաջ չունի․ այդ հեղինակի ձայնը, կարծես պատմում, նախապատմում, նկարագրում է հենց Կարեն Անտաշյանի ինչ անելը, ուր գնալը, ինչ հագնելը, ինչ խոսելը։ Անտաշյանը նրա խաղացրած հերոսն է, իսկ հերոսի հետ ինչ ուզես կարող է պատահել, նրա երազներն ու իրականությունը բաժանված չեն անհնարինության երկաթբետոնով, նրա ով լինելն էլ գենետիկ ու բարոյական զսպաշապիկներ չունի, նա ում ասես կարող է փոխարկվել, բայց ոչ կաֆկայական անհաղթահարելի տագնապով․ այլ արկածներ փնտրողի բացամածությամբ, միայն թե հետաքրքիր լինի կարդալ այդ կյանքը։

2. Երազելը ուժե՞ղ, թե՞ թույլ հատկանիշ է։

Երազելու պրակտիկան ազատության գերադրական աստիճանի ուժն ունի իր մեջ և իրականությունից կտրվելու, այն ընդունելու անկարողության թուլամորթությունն ունի միևնույն ժամանակ։

Գեղարվեստական պատումն այս երկուսի արանքում մի բան է՝ ոչ այն է անհիմն երազանքներին տրվելու մարմաջ, ոչ այն է իրականությունը փաստագրելու սարթություն, ավելի շուտ՝ նոր աշխարհ ստեղծելու մոգություն, որտեղ ամեն ինչ ճիշտ է ու ամեն ինչ հնարավոր միայն ինքն իր ներսում, ինքն իր նախասահմանած աքսեոմներից բխող, ինքն իրեն ճշմարտացիորեն ենթադրող։ Մարկեսյան մոգական ռեալիզմը սրա լավագույն մոդելն է, ուր իրականության ու միֆի սահմանն այնքան լղոզված է, այնքան անորսալի, որ այդ երկուսը մեկ ընդունելու գայթակղությունը հաղթում է, պատումին, հեքիաթին տրվելու գայթակղությունը հաղթում է և ընթերցողին հնարավորություն տալիս հեղինակի առաջնորդությամբ երևակայել բոլորովին նոր աշխարհ, ուրիշ տեղ, որտեղ ամեն ինչ հնարավոր է այդ տեղի անխախտելի կանոններից ելնելով: 

3. Եթե այս Կարենը հանդիպեր 18-20 տարեկան Կարենին:

Մեր կյանքի ամենահիշարժան դիպվածները ցավոտ դիպվածներն են, հատկապես պատանեկան, երիտասարդ տարիքից մնացած ձախողումները. չստացված հարաբերություններ, անհույս սիրահարություններ, դժբախտ վերջաբանով պատմություններ և այլն: Եթե իմ ներկայի փորձառությամբ հետ գնայի ժամանակի մեջ ու հանդիպեի դեղնակտուց Անտաշյանին, մեծ կլիներ գայթակղությունն ասել՝ սրա հետ գործ չունես, էս ինչ բանը լավ սովորի, սրա հետ ընկերություն արա և այլն։ Բայց մյուս կողմից իմ՝ ներկայիս ով լինելը էականորեն բխում է հին սխալների, փորձանքների, ձախողումների արդյունքում ստացած դասերից, ստացվում է՝ եթե այդ սկսնակ Անտաշյանը հետևի իմ խորհուրդներին, արդյունքում կփոխի իմ ով լինելը ապագայում։ Քանի որ մարդու համար լավի ու վատի, բավարարվածության ու անբավարարվածության, հաջողության ու դժբախտության զգացողությունը հիմնված է իրավիճակների ոչ թե բացարձակ այլ հարաբերական սուբյեկտիվ գնահատականի վրա, ամենայն հավանականությամբ, այդ նոր Անտաշյանն էլի ինչ-որ բաներում դժգոհ կլիներ իր ջահել տարբերակից, էլի կգնար անցյալ, էլի կփորձեր փոխել նրա կյանքը ու այդպես շարունակ մենք երբեք չէին ելնի ինքնալավարկման տարածաժամանակային այդ փակօղակից։ Այսինքն, քվանտային պանդուխտ դառնալու համար, եկեք ընդունենք, որ ցանկացած փորձառություն լավ փորձառություն է և ցանկացած փոփոխություն նոր հնարավորություններ են, եթե մենք կարողանանք ճիշտ դիտանկյունով նայել դրանց։   

4. Նոր գրքե՞ր։

Նոր գիրքս գրեթե պատրաստ է, մտել է խմբագրման, դիզայնի ու հաջորդիվ հրատարակման տեխնիկական փուլ։  

5. Ձեր կինոն ու երաժշտությունը։

Իմ մտածողությունը շատ սինեմատոգրաֆիկ է, երբ տեքստի կանխազգացում է գալիս ինձ համար, դա գալիս է ամբողջական վիզուալ, ձայնային, էմոցիոնալ, պատկերային, գունային և դրամատուրգիական որոշակի վիբրացիայով և եթե հանգամանքները այլ կերպ դասավորվեին, հնարավոր է, որ ես ռեժիսոր դառնայի: Բանաստեղծությունը սկզբում փոխհատուցումն էր այդ էներգիայի, որ պիտի կինոյում դնեի: Հաճախ ընկերներիս հայտարարում եմ, որ շուտով անցնելու եմ կինոյի, սկսելու եմ սցենարներ գրել: Բայց տարիքի հետ արդեն անկախ քեզնից ուզում ես անել բաներ, որոնք լավ ես կարողանում անել, և նոր դաշտ մտնելուց մեր ծուլության այդ ներքին վեզիրն ասում է՝ դե լավ սա գոնե հաստատ կարողանում ես անել, ուրեմն սա էլ արա: Բայց ես հույսս վերջնական չեմ թաղել ու կարծում եմ, որ մի օր կզբաղվեմ կինոյով, չնայած որ բանաստեղծությունն անընդհատ խանդի տեսարաններ է սարքում:

Իսկ երաժշտության հարցում ես բավականին միջակ նախընտրությունների, ճաշակի ու գիտելիքների տեր սպառող եմ։ Սիրում եմ հին ձայնագրություններով ռոմանսներ, որ վինիլի խզզոցը դեռ կա մեջը, օպերաներ, ժողովրդական երգեր, պարելու ռիթմիկ փոփ երգեր։ Բայց օրինակ ռեփը, միգուցե և անհիմն, բայց հասկացողի դիրքերից եմ սիրում, երևի որովհետև ռեփում տեքստը որոշակի գերիշխանություն ունի հնչողության հանդեպ, անգամ աղոտ ու հեռահար ծրագիր ունեմ ռեփ ալբոմ անելու, չնայած երաժշտական կրթություն չունեմ, գիտելիքներս էլ, իրոք, շատ մակերեսային են:

 6. Կարեն, Դուք ու Ձեր հասակակիցները կազմել էիք մի լավ գրական սերունդ, ի՞նչն է պատճառը, որ հիմա, չնայած թվում է շատ ավելի ակտիվ է երիտասարդությունը, բայց գրական համայնք, միջավայր այնքան էլ չկա:

  Դե ձեր բախտը այնքանով չբերեց, որ դուք օնլայն մեծացաք, լրիվ մեծացրած և լայքած սերունդն եք: Իսկ մենք վերջին սերունդն էինք, որ օֆլայնում կարողացանք իրար մի քիչ ունենալ՝ տեսնել, զգալ, շոշափել, սիրել, կռվել, իրար համար գոյություն ունենալ՝ դրա հին և իսկական իմաստով: Դե մարդն, ըստ էության, խմբային արարած է, նախատեսված է իրար հպվելու, իրար հետ առերես խոսելու, իրար մարմնականությունը զգալու համար, իսկ այդ ամենը հանգում է իրար փոխազդելուն, իրար կանխորոշելուն, իրար հրմշտելով ուղղորդելուն, ինչն էլ ձևավորում է այդ համայնք կոչվածը։ Սկսած Գրեթերթից, Գրողների երիտասարդական սեկցիայի մեր հավաքներից՝ իրարից տարբեր լինելու, տարբեր նախապատմություններ ու նախապատվություններ ունենալու հետ անգամ մեր գրական սերունդը կարողացավ մի տեսակ մտերմություն, խորը հոգեբանական, սոցիալական կապ ձևավորել իրար մեջ: Դա նաև այն սերուդն էր, որ դեռ հավատում էր գրականության մեծ ու լուրջ լինելուն, դեռ այդ մոդեռնիստական իներցիան կար, իսկ հիմա շատ բան է փոխվել հատկապես այն իմաստով, որ մարդիկ իրար հետ շփվելու միջավայրերն են կորցրել: Նաև նկատեմ, որ միշտ չի որ ամեն մի նոր սերունդը անպայմանորեն գրական ակտիվ շարժումներ ու այսպես կոչված գրական սերունդներ է տալիս։ Ամեն դեպքում գրականությունը մի քիչ ավելի դանդաղ ու ազդու բան է, ու մի գրական սերնդին բերած խոսույթային, գաղափարական, ոճական, գեղարվեստկան ժամանակը կարող է մի քանի սերնդի բավարարել:

Բայց մի կարևոր ասպեկտ էլ կա, որ Հայաստանի պես փոքր ու չկարդացող երկրում առանձնահատուկ սուր է դրված։ Հանրությունը մեծ իմաստով ճանաչում է, տեղն է բերում միայն մի քանի անուններ, սերնդի մասին խոսք իսկ լինել չի կարող, այդ մի անունը կարող է տասնամյակներով պտտվել, հանրային ինքնագիտակցության մեջ՝ ապրելու տարածքից զրկելով բազմաթիվ այլ արժանիների։ Օրինակ, որքան էլ ծիծաղելի լինի, մենք մինչև հիմա չենք կարողանում հաղթահարել Սևակի, Սահյանի այսպես կոչված հռչակը, անունը, միֆը, գեղարվեստական լեզուն, բանաստեղծականության կանխակալությունը, անգամ Հովհաննես Գրիգորյանի պես մեծ բանաստեղծին չգիտենք,  և սրա հիմնական պատճառն այն է, որ մարդիկ չեն կարդում նոր տեքստեր։

7. Ի՞նչը Ձեզ հունից կարող է հանել:

Իհարկե, ակնհայտ անարդարության ու բռնության իրավիճակները, որոնց ընդդիմանալը ոչ միայն բնական է, այլ նաև գոյատևման համար անհրաժեշտ չեմ ուզում դիտարկել այս հարցի տակ։ Չնայած այն բանին, որ ժամանակակից մարդու հարմարավետության տիրույթն այնքան մեծ է, որ այն դրախտ կթվար անգամ մի 50 տարի առաջ ապրող մարդուն, բայց անգամ այդ ամենի մեջ մեզնից շատերը հանդգնում են տառապել սթրեսներից ու տագնապային հակազդեցությունից բոլորովին անկապ առիթներով։ Ընդհանուր առմամբ մենք բարկանում ենք նրանից ինչ-որ հակասության մեջ է մտնում մեր ինքնության հետ, այն ինչ էականորեն տարբերվում է մեր ով լիենլու ինքնասահմանման դիապազոնից։ Մինչդեռ այդ ինքնություն կոչվածը լրիվ ձեռքբերովի, ճկուն, պայմանական գոյացություն է սոխի շերտերի պես մեզ վրա սերտաճած: Եվ ինչպես ասացի սկզբում, ինքներդ ձեզ վերապատմելու միջոցով կարող եք հաղթահարել այդ տագնապայնության շատ ասպեկտներ՝ ձեր ինքնության ծիրում ավելի ու ավելի շատ գոյություններ և ուրիշություններ տեղավորելով։ Ի դեպ, այս հարցը ակտուալ է ոչ միայն անձնական մակարդակում, այլ նաև ազգային։ Ակնհայտ է, որ մենք ազգային ինքնության մեծ ճգնաժամ ենք ապրում՝ մեր իրապես ով լինելը և ուր գնալու թելը կորցրած վիճակում ենք, ու քանի որ մեծ քաղաքականությունը չի կարողանում այս հարցին պատասխան գտնել, հուսով եմ՝ գոնե գրականությունը նոր պատասխաններ կգտնի այս հարցերի համար մեր անկումների մոդելավորումը «Վերք Հայաստնի» ու «Երկիր Նաիրի» վեպերի ծիրում վերապատմելու փոխարեն մենք կունենանք նոր պատում, որին հղում անելով՝ ավելի ակտուալ ու հավաստի կերպով կկարողանանք պատմել ինքներս մեզ։

8. Բնության մարդ լինե՞լը:

Ավելի շատ վայրի բնություն եմ սիրում, որտեղ մարդը դեռ չի հասցրել մտնել ու պղծել: Վայրի բնությունը, ցավոք մեռնող, վտանգված գոյութոյւն է, անտրոպոգեն ազդեցությունները այնքան շատ են այս մոորակի վրա, որ վայրի կյանքն այլևս չի դիմանում, մեր աչքի առաջ տարեց տարի գլոբալ աղետներ են տեղի ունենում: Եվ այս ամենին հաղորդակից լինելը էպիկական հիացում ու վիշտ ունի իր մեջ, մի տեսակ ոնց որ անդարձ մեռնող մեծ ու չքնաղ բանի հրաժեշտի ծես լինեն մեր ապրած ժամանակները: Ոչ մի գրականություն, ոչ մի այլ հավակնություններ չեն կարող հանկարծ առաջնային դառնալ իմ համար՝ ի համեմատություն այդ մեծ բնության մեռնելու ողբերգության հետ: Որովհետև դա էվոլյուցիայի միլիարդավոր տարիների աշխատանքն է, մինչև որ մի օր մի անըմբռնելի բան թարս է գնացել, ու դրա  արդյունքում ծնվել է մարդն իր գիտակցությամբ։ Մարդը՝ ինքն իր եզակիության ու բացառիկության հիվանդագին ու վտանգավոր զգացումով, իր միակության ու աստվածային արարումի արդյունք լինելու էգոիստական հավատամքով, փաստորեն, մահացու վտանգավոր է երկիր մոլորակի վրա մնացյալ կյանքի համար։

9. Սիրելի գրողներ, ազդեցություններ…

Անթվելի շատ, հեղինակային իրավունքն ու հեղինակային բացառիկությունը մեծ միֆեր են։ Մարդը, իր գիտակցության ընթացքը, իր ով լինելը, իր ստեղծածը, իր պատումը, անգամ իր սեփական ձեռագրով գրվածը, մարդկային ահռելի փորձառության որոշակի կենտրոնացումը, խտացումն ու ածանցյալն են զուտ։ Սկսնակ ստեղծագործողը սկզբից կուրորեն վերարտադրում է սիրելի գրողի ոճն ու ձայնը, մի հոգուց է թխում, այսպես ասած, հետո մի ձև իբր թե սեփական ձայնն է ստեղծում, բայց իրականում լինել հասուն ու կայացած ստեղծագործող, նշանակում է ընդամենը ավելի բաց լինել համամարդկային փորձառության առաջ Շումերից մինչ սիլիկոնյան հովիտ, Հոմերոսից մինչև Դեվիդ Ֆոսթեր։  

10. Կարեն, ժամանկակից գրողներին, որոնց սովորական ժամանակներում չեն էլ լսում հաճախ, ճգնաժամերի ժամանակ ստիպում են խոսել, սկսում են վստահել ու սպասել խոսքի. ինչի՞ց է դա:

Դա մտավորականության փակուղային և ժամանակավրեպ բազարն է, սենց ասած, որովհետև մի կողմից սովետական իներցիան է, որ անպայման մտավորականությունը տենց մի առանձին խավ էր, էլիտար, պայծառ, վառ գաղափարներով, ով գիտեր, իսկ դու ժողովուրդ ես ու չգիտես, ուրեմն լսիր, տես՝ ինչ է ասում քեզ պայծառ ու արտոնյալ գլուխը, իսկ այդ գրողը, բնականաբար, ասում էր այն, ինչ պետք է ասվեր: Մի կողմից դարն էր այդպիսին, որ, իրոք, կային մարդիկ, որ ավելի շատ գիտեին և, իրոք, նրանց ասածը գոնե մի քիչ կարևոր էր: Հիմա, երբ ինֆորմացիայի սահմանափակում չկա, հանրային խոսք ասելու հարթակների պակաս ու ասողների սահմանափակում չկա, գրողը բարեբախտաբար ազատվել է անպայմանորեն իմացողի դիրքից հանդես գալու պարտքից, ու այսօր գրողը կարող է ասել՝ ես չգիտեմ: Այ այդ անկեղծության ձայնն է հիմա շատ ավելի կարևոր: Վստահության ու վճռականության պատրանքներից ազատվելն է կարևոր հիմա քեզ ուղղորդել ու կառավարել ցանկացողների մոնիպուլյացիաներից ազատագրվելու համար: Լավ գրականությունը չի ուզում քո վրա ծախել այլ բան, քան ինքն է: Գոնե այստեղ մնացել է այդ վերջին հույսը, որ կարող է լինել տեղ, որտեղ քեզ կազատեն պատրանքներից և անգիտության մեջ ճիշտ կամ անկեղծության հավակնող մի բան կասեն, պատմություն կպատմեն, որը քո մասին է և ոչ թե սպառողական վարքդ կառավարելու: Դրա համար էլ ես, մի տեսակ, ավելի արդարացված եմ զգում իմ տեղը գրականության մեջ: Ես ուզում եմ հավատարիմ մնալ այդ ճանապարհին, որովհետև մնացած ճանապարհները արդեն շատ են խոտոր:

11. Հարց նախորդ հյուրից՝ Ասյա Դարբինյանից. Կախարդական փայտիկ ունենալու դեպքում ի՞նչ կփոխեիք:

Երևի թե, անթրոպոգեն ազդեցությունները մոլորակի վրա, որ վայրի բնությունը մի քիչ էլ ապրելու շանս ստանա, կամ մարդու գոյությունը ինչ-որ անդառնալի նշագծեր չանցնի, մնա դրա սահմաններում: Ամենամեծ ողբերգություններից մեկը, որ մենք տեսնում ենք, դա վայրի բնության մահն է:

12. Հարց հաջորդ հյուրին:

Թող նկարագրի իր կիրակի առավոտվա արթնացումի առաջին ժամվա ծիսակարգը. սովորաբար դա ամենասրբազան ժամն է շաբաթվա մեջ մարդու համար:

Ու մի հարց էլ հաջորդ հյուրին. ձվածեղի՝ Ձեր ամենասիրելի բաղադրությունը: