Այսօր մի քիչ զրուցել ենք գրող, գրականգետ, ընթերցող Հրաչյա Սարիբեկյանի հետ:
Շատ լավ հարց էր: Եթե մարդն ունի նյութական սննդի կարիք, ապա իր հոգին էլ որոշակի տեսքի ձևավորելու համար պիտի անպայման հոգևոր և մտավոր սնունդ ընդունի: Կարևոր է նաև այն, թե որ տարիքում մարդը ինչ ու ինչու պիտի ընթերցի: Վաղ տարիքում կարդում է, որովհետև պիտի իր աշխարհընկալումը մեծացնի, դրա համար կարևոր է հասկանալ, թե ինչ գրականություն պիտի հանձնարարել երեխաներին և պատանիներին: Պետք է ճիշտ գրականություն հանձնարարենք երեխաներին, որպեսզի նրանց աշխարհաճանաչողությունը մեծանա, իսկ երբ մարդու գիտակցությունը զարգանում է, ընթերցանությունը որպես մտավոր սնունդ պիտի ընդունի ու խորհի նաև իր կարդացածի շուրջ: Եթե մարդը իր կարդացածի շուրջ չի մտածում, կարելի է ասել՝ անիմաստ է ընթերցանությունը: Փոքր տարիքում խորհուրդ կտամ կարդալ աշխարհագրական ճանաչողություն տվող գրքեր ու նաև այնպիսի գրքեր, որոնք աշխարհընկալումդ կմեծացնեն: Գրող մարդիկ հատկապես պիտի շատ ընթերցեն, վստահ եմ, որ մի գիրք կարդացած մարդը տարբերվում է առհասարակ գիրք չկարդացած մարդուց, ընթերցանությունը անգամ միմիկաների ու շարժուձևի վրա է ազդում:
Վախերը ճանաչողության պակաս են: Ամենապրիմիտիվ օրինակը՝ երեխան վախենում է մութ սենյակից, բայց երբ լույսը վառում ես, նա տեսնում է լուսավոր սենյակը ու չի վախենում: Այն երևույթները, որից վախենում ես, դրանց վրա պետք է մի լույս վառել՝ մտքի լույս, ճանաչել երևույթները ու չվախենալ: Եթե երեխային ասենք սենյակում ուրվականներ կան, հրեշներ կան, նա կսկսի վախենալ, մինչդեռ, երբ լույսը վառես չի վախենա: Սակայն վախեր էլ կան, որ ուղղակի ազդակներ պիտի լինեն մեզ համար, զգուշացում է, որ կարելի է ինչ-որ բանից խուսափել: Վախը ահազանգ է, մարդը պիտի վախի ահազանգը լսի ու հասկանա՝ դա ինչ է: Ի՞նչ է հուշում. հուշում է, որ պիտի ճանաչի՞, թե՞ պիտի զգուշանա: Ազդանշան է, որ դու պիտի ինչ-որ բան անես, որ մեկ այլ ավելի վատ բան չպատահի: Վախի հետ պետք է աշխատել, չպիտի թողնել, որ վախը տիրապետի, մարդու ուղեղը վերցնի իր տիրապետության տակ:
Մեծ իմաստով գրականություն այդ խնդիրը չի լուծում: Մենք միասին բոլորով այս իրականության պատկերը չենք տալիս գրականության մեջ, իրականության անդրադարձը գրականության մեջ, խոշոր իմատով, չկա: Մեր գրողները միշտ գալիս են որևէ պաշարով՝ իրենց փորձից մանկությունից մինչև երիտասարդություն, ունենում են մի լավ պոռթկում, իսկ հետո սպառվում են, որովհետ մարդը չի կարող միշտ անցածով սնվել, իսկ սպառվելուց հետո պիտի լցվի նորից: Նա չի փորձում կյանքը ճանաչել, երևույթները հասկանալ և մեխանիկորեն սկսում է ինքն իրեն կրկնել: Նա մեղքը կգցի իրականության վրա, որ աղքատիկ իրականություն է, որ սա Փարիզը չէ, սա Ամերիկան չէ: Հետո կփակվի իր ներսում՝ փորձելով կենտրոնանալ իր մանկության վրա: Դրա համար մեր գրողներից շատերը չեն կարողանում այս իրականությունը գեղարվեստորեն պատկերել ու գնում են դեպի պատմավեպը: Իրականությունը պիտի պատկերել հենց ուղիղ կերպով, պետք է անկեղծ պատմել այս իրակնության մասին: Ճանաչեք այս իրականությունը ու կտեսնեք, թե ինչքան նյութ կա իրականությունից վերցնելու: Շատ չնչին բաների մեջ կարելի է շատ մեծ բաներ գտնել: Ես իհարկե համաձայն եմ, որ եթե մենք գտնվեինք օրինակ Ամերիկայում, ավելի հեշտ կլիներ, առանձնակի ակտիվություն չէր պահանջվի մարդու կողմից, բայց քանի որ մեր իրականությունն այսպիսին է, մեզնից ներքին ակտիվություն է պահանջվում:
Մի վեպ եմ գրել և մի 3-4 վեպի գաղափար էլ ունեմ, այդ վեպերից մեկն արդեն առաջին տարբերակով գրված է, բայց սովորաբար ես միշտ վեպը գրելուց հետո ոգևորվում եմ, իսկ հետո ոգևորությունս մարում է և ես հասկանում եմ, թե ինչու է մարել: Յուրաքանչյուր գործ ավարտելուց հետո, պետք է որոշ ժամանակ օտարվես այդ գրքից, որ կարողանաս օբյեկտիվ դատես գրածդ: Այս վեպը, որ գրել եմ, մի քանի տարի է արդեն հասունացել էր իմ մեջ, հիմա արդեն գրեցի, և գրածն է սկսում հասուաննալ: Ինձ համար ստեղծագործել չի նշանակում հենց այդ պահին նստել ու գրել. ստեղծագործական պրոցեսը կյանքի ընթացքին ապրելուն զուգահեռ մի բան է, որովհետև քեզ արտաքին աշխարհի ընկալում է պետք, ինչքան շատ ես շփվում արտաքին աշխարհի հետ, այնքան շատ կարող ես շտկել վեպդ՝ հասկանալու համար՝ արդյոք նա կդիմանա կյանքին, համեմատության փորձությանը, կդառնա՞ կենսունակ: Եթե չդիմանա, ավելի լավ է՝ չծնվի: Ես հույս ունեմ, որ այս վեպս կդիմանա այս կյանքին, կհաղթի մրցության մեջ: Եվս երկու վեպի նշումներ արել եմ տետրերի մեջ, մինչև գրելը ես միշտ նշումներ եմ անում, լրացնում եմ, և երբ արդեն հասունանոււմ է՝ գրվում է: Հույս ունեմ կգտնեմ ժամանակ գաղափարներիս համար:
Իմ երաժշտական ճաշակը չի փոխվել հիմնականում միշտ ռոք եմ լսել, և մինչև հիմա ռոքի հանդեպ իմ սերը մնում է, իսկ դա սկսվել է կիթառի հանդեպ ունեցած իմ սիրուց, բնականաբար, դասական ինչ-որ գլուխգործոցներ միշտ էլ զուգահեռ լսել եմ, բայց ամենասիրելին միևնույն է ռոքն է՝ hard rock, grunge rock, բայց ինձ համար կիթառի հնչողությունն ամենաքաղցր հնչողությունն է, սա ինձ համար ամենաականջահաճո հնչյուններից մեկն է, օր չկա, որ ես ինքս կիթառ չվերցնեմ ու նվագեմ, ինձ համար երաժշտությունը թույլ է տալիս ստեղծագործական որոնումներ գտնել: Եթե մենք արվեստը բաժանենք երեք խմբի՝ մարմնական, հոգեկան և գիտական, ապա ես պիտի ասեմ, որ ինձ համար երաժշտությունը ինչքան դեպի վերև ու մտային ոլորտ, այնքան ավելի սիրելի: Ինձ խորթ է պարային թեթև երաժշտությունը: Իմ ամենասիրելի ռոք կիթառիստը Jimmy Page-ն է և Rory Gallagher-ը, երգիչներից ամենաշտը Robert Plant-ին եմ սիրել, նրա վոկալը շատ հզոր է: Երաժշտությունը լիցք է ինձ համար, ամենակենսատու լիցքերից մեկն է, որի շնորհիվ ես ապրել եմ: Յուրաքանչյուր մարդ կարիք ունի նաև հնչյունային ներդաշնակության, լսողական ներդաշնակության:
Ես հիմա ուղղակի նախապատրաստվում եմ ինչ-որ մի չգրված վեպի էկրանավորմանը, բայց մինչև դա հիմա մենք վավերագրական ֆիլմաշար ենք նկարահանում Վարդանյան Համլետի հետ, որտեղ ինչ-որ գեղարվեստական պատկերներ կան: Ես շատ կուզեի որպես դերասան հանդես գայի, ինձ մոտ դերասանություն անելու մեծ ցանկություն կա: Մտածել եմ նաև ինչ-որ ռեժիսորական աշխատանք անելու մասին, բայց վախենում եմ, որբ ես ռեժիսորությամբ զբաղվեմ գուցե դավաճանեմ գեղարվեստական գրականությանը, մի քիչ թողնեմ գրականությունը: Այդ վախով նաև ես երաժիշտ չդարձա: Գրականություն ես ամենից շատ եմ սիրում ու չեմ ուզի դավաճանել գրականությանը: Իմ ամենամեծ սերը կինոյից 60-70-ականների կինոն է, հատկապես ֆրանսիական Նոր ալիքը Jean-Luc Godard-ի գլխավորությամբ, Jean-Pierre Melville-ին եմ շատ սիրում, սիրում եմ նաև իտալական կինոն: Մի քիչ էլ թուլություն ունեմ Noir ֆիլմերի և Road ֆիլմերի հանդեպ:
Պատկերացումներս մի քիչ փոխվել են, լավ գրողի մոտ միշտ կարելի է նկատել մտքի անդուլ աշխատանք, եթե այդ աշխատաքը չկա, մարդը բավարարվում է միայն հիշողություններով, եթագիտակցությունով և այլն, ինչքան էլ լավ մտածի ու լավ գրի, չի ունենա այն արժեքը, ինչ կունենա այն գրականությունը, որում կա մտքի ուժեղ աշխատանք: Լավ գիրքը իրականությունը ավելի վատը չի կարող դարձնել, մարդկանց ներքին իրականությունն էլ վատը չի կարող դարձնել, լավ գրականությունը պիտի միտված լինի աշխարհը ավելի լավը դարձնելուն: Եթե չկա մարդու մտքի ճշմարիտ մտքի գործունեություն այդ գրականությունն ինձ համար շատ արժեք չունի: Երբ ասում են արվեստը կյանքի հայելին է, թվում է, որ պրիմիտիվ միտք է, բայց սա ասվում է, որովհետև մարդը գրականության ու արվեստի միջոցով պիտի ճանաչի կամ իրեն կամ աշխարհը: Եթե մարդը սա գրքով չի ընթերցում, գուցե գտնի այլ միջոց արտաքին աշխարհն ընթերցելու համար, իսկ գրողը պիտի փորձի բացատրել արտաքին աշխարհի թաքնված կողմը: Իհարկե, մարդը միշտ չի, որ պիտի միայն մտային գրքեր կարդա, նա կարող է թեթև, զվարճալի գրքեր կարդա, բայց ընդհանուր առմամբ լավ գրականություն է պետք, իսկ լավ գրականության մեջ մարդը իրեն հարմար չպիտի զգա, որովհետև կյանքն ինքնին անհարմարավետ խնդիրներ ունի և այդ խնդիրները գրականությունը պիտի ցույց տա: Լավ գրականությունը միշտ բարձրանում է դեպի մտային ոլորտ, հավերժական հարցերի ոլորտ, եթե հավերժական հարցեր ու խնդիրներ չկան գրականության մեջ, գրականությունը պարապ ժամանակի զբաղմունք է դառնում:
Իմ կյանքում կան ինչ-որ բաներ, որ ես միշտ կիսատ եմ թողել և դրանց նկատմամբ իմ սերն ու հետաքրքրությունը չի մարել: Դրանցից մեկը բռնցքամարտն է, մյուսը՝ երաժշտությունը: Եվ նորից հանուն իմ մեծ սիրո՝ գրականության, թողել եմ բռնցքամարտը: Երբ ես գնում եմ ինչ-որ մի դահլիճ, որտեղ քրտինքի հոտ եմ զգում, ես խենթանում եմ այդ հոտի համար, իմ մանկական հիշողությունները, սերը, տքնանքը արթնանում են, և ես հիշում եմ մանկությունից կիսատ մնացած մի բան. այդտեղ թողել եմ իմ մանկությունը: Իմ վեպերից մեկն էլ բռնցքամարտի թեմայով է լինելու: Ես երբ գնում եմ իմ մանկության պարապմունքների դահլիճ, տեսնում եմ, որ դահլիճը նույնությամբ պահպանվել է, որտեղ մտնում ես ու քեզ ես տեսնում, քեզ ես փնտրում մանուկ հասակում, հանկարծ, որ այնտեղ էլ տեսնես մի փոքր երեխա, քեզ հետ ես ասոցացնելու: Այդ կիսատության համար էլ հենց ուզում եմ գրել, որովհետև, երբ կիսատ մնացած կարոտը մտնում է գրականության մեջ, դա լրիվ այլ հետաքրքրություն է ստացվում: Ընթերցողը զգում է այդ կարոտը, զգում է այդ լիցքը:
Երկուսն էլ կարևոր էին գրականության համար, և երկուսն էլ ճիշտ էին:
Սերվանտեսը լրիվ իր ժամանակի մեջ ստեղծեց մի հավերժական վեպ , որը մինչև հիմա ընթերցում են, նշանակում է՝ ճիշտ էր Սերվանտեսը: Դոն Կիխոտի կերպարը շատերի համար ավելի հայտնի ու իրական է, քան իրականում գոյություն ունեցած շատ մարդկանց կերպարներ: Դոն Կիխոտը փրկչի կերպար է, իսկ փրկչի կերպարը ամենամեծ կերպարն է ինձ համար: Այս իմաստով Դոն Կիխոտը հենց կերպարի վրա հիմնված վեպ է: Ժամանակակից վեպը չունի կոնկրետ ձևավորված կերպար: Պրուստի վեպը լրիվ այլ տեսակի վիպաշար է: Սա ներքին էպոպեա է. Պրուստը, Ջոյսը մտան մի աշխարհ, որտեղ մինչ դա հնարավոր չէր մտնել: Պրուստը մտավ մարդու ներքին գիտակցության մեջ, մարդկային գիտակցությունը բերեց արտաքին աշխարհ: Ինչ- որ մեկը պիտի բացեր գիտակցության հոսքի այս մեծ ճանապարհը, իսկ ճանապարհը բացել են Ջոյսն ու Պրուստը: Իսկ սա անգնահատելի գործ է: Սերվանտեսի մեծությունը ամենամեծ մարդկային կերպարին տալն էր: Եթե բոլորը կարդացած լինեին «Դոն Կիխոտը», աշխարհը հաստատ մի քիչ ուրիշ կլիներ:
Ո՞րն էր ավելի ճիշտ. նման հարցացրում ես չեմ կարող անել, որովհետև երկուսն էլ ճանապարհ բացողներ էին՝ մեկը ամենամեծ կերպարը ստեղծելով, մյուսը՝ գիտակցության հոսքի ճանապարհ բացելով: Եթե երկու ճանապարհ կա տեղ հասցնող, ես չեմ կարող ասել, թե որ ճանապարհն է ճիշտ:
Քեզ համար գրելու ընթա՞ցքն է կարևոր, թե՞ վերջնական արդյունքը:
Վերադառնալ
