Այսօր մենք մի քիչ զրուցել ենք բանաստեղծ, Գրքի երևանյան փառատոնի գեղարվեստական ղեկավար Արմեն Սարգսյանի հետ:
Այնքան հետաքրքիր հարց է: Եթե ես ծնվեի 19-րդ դարում, երևի վիքիպեդիայի հոդվածում կգրեին գրական գործիչ: Շատ լուրջ չընդունեք բայց ասածս: Իրականում, այս հրատարակչական, խմբագրական գործունեությամբ զբաղվելը մեծապես խանգարում է իմ ստեղծագործական գործընթացին, որովհետև ես իմ ուժերը և իմ գաղափարները սպառում եմ հիմնականում ուրիշների գրքերում: Ու իրականում քեզնից շատ է տանում այդ աշխատանքը, ինչքան որ լիցքավորվում ես, այնքան էլ տալիս ես գրքին, թղթին, որովհետև քո մտահղացումները, մտքերը դնում ես այդ ծրագրի մեջ ու արդյունքում քո գրականությունն է տուժում: Իհարկե, նաև ասում են, որ ստեղծագործելու համար պետք են բավարար տարածություն, ազատ ժամանակ, հանգիստ մթնոլորտ, որոնք այսօր իմ կյանքում չկան, ու հավանաբար այդ պատճառով ավելի պասիվ եմ գրականության մեջ: Մեկ-մեկ ինձ խմբագիրները զանգում են ու ասում՝ չունե՞ս նոր շարքեր, ու այդպես ես տխրեցնում եմ իրենց, ինքս էլ տխրում եմ, որ նոր բաներ դեռևս չունեմ ուղարկելու: Իհարկե, մի ֆայլ ունեմ, որի վրա աշխատում եմ, որը իմ երկրորդ գրքի հիմքն է, բայց քանի որ ինքնադատությունս ավելի է խստացել, պիտի երկրորդ գիրքս լինի էլ ավելի լավը, որ կարողանամ ուրիշների գրքերի մասին կարծիք ասել, քննադատել: Որովհետև եթե դու շատ ապաշնորհ մեկն ես, նաև բարոյական իրավունք քեզ չես վերապահում որպես մասնագետ ուրիշների մասին կարծիք ասելու: Ցավոք, այդ բանաստեղծությունները չեն ավելանում, եթե մի բան դնում եմ, մյուսը հանում եմ: Հեշտ է հավանելը մի գործ, որը գրելուց հետո միանգամից ես կարդում, բայց երբ որոշ ժամանակ անցնում է, արդեն դժվարանում է հավանելը:
Հիմա մարդը փնտրում է ապահով տեղ. ժամանակին մի շատ վատ միտք կար. ասում էին, որ մարդը գնում է, որովհետև հաց է ուզում, պիտի հաց ուտի: Սա շատ վատ ձևակերպում է: Իմ շրջապատից որևէ մեկը չի փոխել իր տեղը հացի համար, բոլորը գնում են ապահովություն փնտրելու, անգամ գրականության մեջ մարդիկ ընտրում են այնպիսի բաներ, որ կարդան և իրենց շատ անխելք չզգան, ավելի հարմարավետ զգան, հասկանան գրողին: Բոլորը ունեն ապրելու իրավունք: Կարծում եմ, որ ժամանակակից մարդը փնտրում է ապահովություն, մի բան, որը հիմա չկա. այստեղից՝ պատերազմից փախչում է, գնում Տեխասի դպրոցում, օրինակ, գնդակահարվում:
Գրականությունը հիմա: Երբ Լյուդովիկոս 15-րդը արգելեց վեպը, ֆրանսիացիները իրենց գրքերը տանում էին և կողքի երկրներում էին տպում, հետո նոր տեղափոխում Ֆրանսիա: Հետո, երբ այդ արգելքը դուրս եկավ, ծնվեցին հրաշալի գրքեր՝ «Մանոն Լեսկո»-ն, «Վտանգավոր կապեր»-ը: Հիմա այդ արգելքը չկա, բայց ես երկու ուղղություն եմ գրականության մեջ նկատում. հեղինակներ, որոնք, ինչ գրում, տպագրում են, հեղինակներ, որոնք գրում են և չեն տպագրում, պահում են, խմբագրում են և մի քանի տարի հետո են հանում ջրի երես: Ինձ այս վերջին հեղինակներն ավելի են դուր գալիս, որոնք հասկանում են, որ ամեն ինչ պետք չէ հրատարակել:
Հիմա ժանրեր կան, օրինակ, պոեզիան, որոնք ավելի պարփակված են: Շատ եմ նկատում, որ կան հեղինակներ, որոնց ես ճանաչում եմ որպես պոետների, արդեն սկսել են արձակ գրել, դրամատուրգիա, իսկ պոեզիային քիչ են ուշադրություն դարձնում, ինչը ցավոտ է: Ես մտածում եմ, երևի, որ պոեզիայի համար վտանգավոր ժամանակներ են, այս ամեն ինչը, քաղաքական տրամադրություններն ու վայրիվերումները ամենաշատը խանգարում են պոեզիային: Պոեզիան հավանաբար պարփակվել է, որ պաշտպանվի այս հարվածներից, բայց կարծում եմ, որ ինքը դուրս է գալու և շահած է դուրս գալու:
Գրքի փառատոնը իմ ամենասիրելի ծրագրերից է, ոչ թե որովհետև ես ներգրաված եմ դրա իրականացման մեջ, այլ որովհետև ինքն իսկապես հաջողել է, և ցանկացած բան Հայաստանում, որ հինգերորդ անգամ է իրականանում, արդեն լավ նշան է, իհարկե, դրան զուգահեռ պիտի պատկերացնենք նաև այն դժվարությունները, որոնք մենք ունենում ենք, որովհետև եթե հիշեմ, թե ինչպես իրականացավ առաջին գրքի փառատոնը, չեմ կարող չասել, որ մենք թիմով առավոտյան 6-ին գնում էինք արտաքին գործերի նախարարության նախկին շենք, մաքրում էինք հատակը, սրբում էինք, աղբն էինք թափում և այլն: Այսինքն՝ բոլոր հաստիքների գործերը անում էինք, քանի որ այդպես էր պետք, ու նաև առաջին անգամն էր, չկային բավարար միջոցներ, հետո ժամը 10-ին լայն ժպիտով դիմավորում էինք հյուրերին: Իրականում, քիչ բան է փոխվել հիմա, էլի մեկ մարդը տարբեր մարդկանց գործեր է անում, լինում է, որ հիասթափվում ես, ասում ես՝ չեմ անելու էլ, բայց հասկանում ես, որ դրանից տուժում են մարդիկ, որոնք սիրում են փառատոնը: Մենք հաշվարկներ ունենք, որ երեք օրում մոտ 15000 այցելու ենք ունենում, ինչը գրքի համար մեծ ու կարևոր ցուցանիշ է: Ես երազում էի, որ գրքի համար ունենանք մի փառատոն, ինչպիսին ունի կինոն՝ Ոսկե Ծիրանը, և կարող եմ ասել, որ մեր փառատոն-երեխան մեծացավ, դպրոց է գնում, հուսամ միջազգային համալսարան կընդունվի, այսինքն՝ հույս ունեմ, որ կկարողանա արտերկրի հետ կապեր ունենալ, հրավիրել հյուրեր: Այս տարի լինելու է սեպտեմբերի 30-ից հոկտեմբերի 2-ը «Առնո Բաբաջանյան» համերգասրահում, բայց համաժամանակյա միջոցառումներ կլինեն նաև Չարենցի տուն-թանգարանում, Աբովյանի տուն-թանգարանում, «Զանգակ»-ում, մարզային գրադարաններում: Դրսից հյուրերի ենք սպասվում նաև, շատ ծանոթ և սիրելի անուններ կան: Բայց դեռ միայն այսքանը կարող եմ ասել: Իհարկե, չի կարելի մի քանի հյուր ունենալ ու ասել, որ դու միջազգային ծրագիր ես անում, դա ծիծաղելի է, ես դրան դեմ եմ եղել միշտ, ավելի լավ է՝ մնա մեր տարածքում, բայց որակյալ լինի:
Շուտով լույս կտեսնի Ֆիցջերալդի պատմվածքների ժողովածուն, նոր, բնագրից թարգմանությամբ, այն կոչվում է «Բենջըմին Բաթընի առանձնահատուկ դեպքը»: Ֆիցջերալդը շարունակում է մնալ ամերիկյան գրականության լավագույններից:
Ռուս գրականությունից ենք պատրաստում գիրք՝ Լյուդմիլա Ուլիցկայայի «Մեդեան և իր զավակները» վեպը՝ արձակագիր Լուսինե Հովհաննիսյանի փայլուն թարգմանությամբ:
Բորխեսի ու Կասարեսի համահեղինակած գրքերից առաջինն ենք նախապատրաստում՝ «Վեց խնդիր դոն Իսիդրո Պարոդիի համար»-ը, որը Բուտոս Դոմեկ կեղծանունով հրատարակել էին հեղինակները դեռևս 1942 թվականին, առաջին անգամ հայերեն է հրատարակվելու Կառա Չոբանյանի ասեղնագործությամբ:
Այո, իհարկե, երաժշտությունն ու կինոն իմ կյանքի ուղեկիցներից են: Գիրք կարդալը արդեն մասնագիտական գործ է և գրքից փախչել հնարավոր չէ, ուստի ընթերցանությունը չի հանգստացնում: Ես քիչ եմ լսում ժամանակակից երաժշտւթյուն, շատ հին մարդ եմ այդ իմաստով, ժամանակակից ընկերներ կոմպոզիտորներ ունեմ, որոնք ասում են, որ լավ չէ, որ ժամանակակից երաժշտություն չեմ լսում, դե ասում եմ՝ ոչինչ, դուք էլ ժամանակակից գրականություն չեք կարդում: Չեմ քննադատում ժամանակակից երաժշտությունը, ուղղակի դժվարանում եմ լսել, ես դեռ մնացել եմ Բիլլի Հոլիդեյի, Պետուլլա Քլարկի ժամանակներում: Ունեմ ջազ մյուզիք բոքս, որ ջազի ամբողջ պատմությունն ունի՝ բոլոր կարևոր սիդիներով: Նաև ասեմ, որ ես շատ եմ սիրում լսել երաժշտություն վինիլներով, ես հին գրամաֆոն ունեմ, ձեռքով լարում եմ, միացնում եմ և ինձ հաճելի է խզզոցով լսել երաժշտությունը:
Շատ լավ: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանում շատ հետաքրքիր գրականություն է ստեղծվում, և կարծում եմ, որ մեր գրականությունն իր լավագույն ժամանակաշրջանն է ապրում, որովհետև վերջապես գրականությունը ազատված է բոլոր լծերից՝ դաստիարակություն, եսիմինչեր: Ցավոք, նման պահանջներ դրվում են մտավորականության առաջ, բայց մտավորականը, եթե իր ոլորտի մտածողն է, գործ է անում, ուրեմն նաև պարապ չի, որ ստատուս գրի կամ կարծիք հայտնի բոլոր թեմաներով: Հա, գրականությունը, մեր գրականությունը հետ չի մնում դրսի գրականությունից: Խնդիրն այն է, որ պատշաճ չի ներկայացվում, պիտի ծախսվեն միջոցներ, իսկ միջոցներ քիչ են ներդրվում գրականության համար, որովհետև, կարծում եմ, գրողների ձայնը քիչ է լսելի: Եթե կհիշես, սովետի ժամանակ շատ էին վախենում գրողների միությունից, իսկ այսօր նրա ձայնը թույլ է լսելի:
Ուլիցկայա եմ շատ սիրում, ինձ դուր է գալիս իր գրականությունը, ինքը և՛ հասցնում է ակտիվ մնալ որպես քաղաքացի, և՛ որպես գրող: Մի լավ միտք ունի, ասում է՝ աշխարհում միայն տեքստն է պահպանվում, ուրիշ ոչինչ, տեքստից բացի մեզ, համարյա, ոչինչ չի հասել, պատերին գրված արձանագրությունները, անգամ որսի տեսարանները գրականություն են:
Դե անիմաստ է ասելը, թե Չարենց ինչքան շատ եմ սիրում, Չարենցից արդեն չորրորդ գիրքն եմ պատրաստում հրատարակության՝ հայերեն-լեհերեն բանաստեղծությունների ժողովածուն:
Սիրում եմ հետաքրքիր պատմություններ, հենց, օրինակ Կասարեսի ու Բորխեսի միասին աշխատել կարողնալը ինձ շատ հետաքրքիր է, որը տանում է գրողական բարեկամության մի ուրիշ աշխարհ:
Իրականում հիմնականում արվեստի շրջանակում են հետաքրքրություններս: Սպորտից շատ հեռու եմ, հազվադեպ ընկերներիս հետ գնում եմ ֆուտբոլային խաղերը նայելու կամ մեր ագային հավաքականին երկրպագելու:
Ունեմ հետաքրքիր հավաքածուներ, օրինակ, եթե հյուր գաս մեր տուն, մենք քեզ կհյուասիրենք հին մետաղական սպասքով, հին իրեր շատ եմ սիրում: Ունեմ նոթատետրերի մեծ հավաքածու, շատ տեսակներ, մի ամբողջ գրադարանի չափ, ու երբ մտածում եմ՝ մի օր չլինեմ, գոնե հասցրած լինեմ դրանց մեջ գրել: Չգիտեմ, ես հին իրերի սիրահար եմ, ու ինձ կարևոր է դրանց հիշողությունը: Ես սիրում եմ մեր հին տունը, որովհետև երբ այդ տունը հիմնանորոգենք, իմ մանկությունն էլ հետը կանցնի, հիշողությունս կանցնի: Ես հասկացա, որ մարդու համար ամենակարևորը հիշողությունն է:
Այո, որովհետև ես ապրում եմ, որ ոչ թե ինչ-որ նպատակ իրագործեմ, այլ հաճույք եմ ստանում այդ պրոցեսից, ես բավականաչափ հասուն չեմ տարիքով, որ ասեմ, եկել եմ մահվան մահիճ և միայն նոր հասկացա կյանքը: Իրականում, երբ բանակում էի, ասում էի՝ վերադառնամ քաղաքացիական կյանքին, տուն գնեմ, գիրք տպեմ և այլն: Հիմա նման երազանքներ չունեմ, ուզում եմ զբաղվել մի գործով, որը շատ եմ սիրում, ես զբաղվում եմ գրականությամբ, որտեղ ինձ կարևոր ամեն ինչն է: Կյանքի իմաստը առարկա չի, թիվ չի, նպատակի իրականացում չի, այլ հենց այդ պրոցեսն է: Մենք նստած խմում ենք ամերիկանո և խոսում ենք, ես դրանից հաճույք եմ ստանում, ես սիրում եմ իմ կյանքը և գոհ եմ, որ ունեմ հենց այս կյանքը:
Ո՞վ էր ճիշտ՝ Սերվանտե՞սը, թե՞ Պրուստը։
Վերադառնալ
