Այսօր մի քիչ զրուցել ենք արձակագիր Գուրգեն Խանջյանի հետ:
Պատմեմ ելնելով վերջին վեպից. մինչև այդ վեպը ես Գուրգեն Խանջյանն էի՝ ազատ մարդ, անհատականություն, գոնե ինձ այդպես է թվում, հիմա էլ եմ այդպիսին իմ կարծիքով, բայց ավելի շատ մարդ էի, որը մտածում էր մարդու ազատությունների մասին, մարդու զգացողությունների մասին, կոնկրետ անհատականության վերաբերող խնդիրների մասին, և այս վերջին վեպը, արդեն ոչ թե Գուրգեն Խանջյան անձնավորությունն է, այլ քաղաքացի Խանջյանն է, ինձ համար տարօրինակ է. պտտվեցի աշխարհով, ազատություններով, հետո հասկացա, որ դա լավ է, բայց երբ որ երկիրդ ազատ չի ու կործանման եզրին է, քո ազատությունները դառնում են ածանցյալ, կամ երկրորդական, որովհետև անազատ երկրում ազատ ապրելը բարդ է, և պետք էլ չի: Ինչո՞ւ իմ երկիրը չլինի, ինչո՞ւ իր ոգին կորցնի...Այս հարցերն էին... դրա համար այս վեպը գրել եմ քաղաքացի Խանջյանից: Նախորդ վեպում հերոսս երկատված է, ծնողների նկատմամբ վերաբերմունքն է երկատված, ամեն ինչի նկատմամբ երկու անձնավորություն է: Միջի երկրորդ՝ հայրենիքի մասին մտածող կերպարը դեռ չէր ձևավորվել, իսկ այս վեպում արդեն այդ երկրորդականը հաղթեց: Իմ վեպերում համարյա ամեն ինչ փոխկապակցված է. ամեն ինչ՝ սկզբից մինչև վերջ:
Մարդը, մարդը...Մարդը մի դժբախտ, միևնույն ժամանակ երջանիկ արարած է: Դժբախտ նրանով, որ գալիս է ու գնում է առանց իմանալու, թե ինչի եկավ, ինչի գնաց, բայց երջանիկ նրանով, որ եկել ու վայելում է, չեմ ասի, որ մշտապես վայելում է, որովհետև հարվածներ շատ են, բայց սիրունն այնքան շատ է այս աշխարհում, որ, կարելի է ասել, ինքը վայելում է նաև, պարզապես ինքը չի գտնում այդ վայելքի ու ամեն ինչի եզրակացությունը՝շարունակություն կա՞, թե՝ չկա... Այս հարցերն են մարդու դժբախտություններն են, որոնք շատ են մարդու կյանքում: Մենք հիմա մի դարում ենք ապրում, երբ գոնե ապահովություն կա, վայելքներ կան, բայց օրինակ մի դար առաջ, հենց նույն մեր ազգի հետ ինչ է եղել: Երկաթը, պայթող երկաթը շատ է այս մոլորակի վրա, ու դրանց մեջ մի մարմին՝ ճկուն, փոքրիկ, նուրբ, ճիշտ է նաև մտածող, որովհետև ինքն է ամբողջ երկաթը բերել իր գլխին, բայց ամեն րոպե այդ մարմինը կարող է ծվատվել, շպրվել մի կողմ: Փողոցների մետաղներն էլ ամեն պահ կարող են վրայովդ անցնել, շատ ենք մենք մետաղ սիրում, բերել ենք գլխներիս շարժվող-չշարժվող, մարմնի վրա էլ ենք շատ մետաղներ սիրում հավաքել, չենք թողնում մարմինը ազատ մնա:
Ժամանակը մեկ թվում է՝ չկա, մեկ թվում է՝ շրջապտույտի մեջ է, բայց երբ դատում ես կենսաբանության տեսակետից, զգում ես, որ կա ժամանակ, մազերդ են սպիտակում կամ չգիտեմ: Բայց երբ տիեզերական մասշտաբներով ես նայում, երբ մի քիչ միստիկ ես նայում, ինչ-որ գնալ-գալու տարբերակներ կան էլի, որ ժամանակի մեջ, մեր իմացած ժամանակի՝ սկզբից վերջի մեջ են տեղավորվում, կարող է շրջապտույտ լինի, կարող է շրջափուլ լինի, ենթագիտակցությունից անժամանակյա բաներ են լինում, չգիտես, դրան հավատաս թե չէ: Խմոր է, գնում, գնում, գնում է, դու էլ մեջն ընկած ուզում ես չգնաս, բայց քեզ չի թողնում չգնալ, ինքը տանում է քեզ, ուզում ես դանդաղեցնես, չի դանդաղում, ընդհակառակը՝ արագանում է, ավազի ժամացույցի պես՝ վերջում ավելի արագ է թափվում: Ես հիշում եմ, երբ ես դպրոցական էի իմ ամառային արձակուրդները մի կյանք էին այսօրվա իմ տարիների չափ էր, շատ երկար էր տևում, իսկ հիմա շատ արագ է անցնում ժամանակը: Երբ պայքարում ես, բայց հասկանում ես անիմաստ է, օրինակ կարող ես ռոք միացնել:
Հաա, ծանր ռոքը... Դու չես կարող դուրս գալ փողոց հայհոյել, բայց երբ ծանր ռոք ես լսում, թեթևանում ես: Այդպիսի պատմվածք ունեմ՝ «Ռոք առողջարան», ռոքն այդքան էլ երաժշտություն չի, հատկապես ծանր ռոքը, մինչև «Death metal»-ը... Բայց, օրինակ, այն օրը հանկարծ ուզեցի ծանր սիմֆոնիա լսել, Մալեր միացրի` «Երկրորդ սիմֆոնիան», շշմելու բան է, միանգամից զգում ես այդ տարբերությունը, էներգիան, երբ 80 հոգի նստած նվագում են մի հոգու գրածը, այդքան բարդ, ծանր, քեզ տանում է լրիվ: Երաժշտության մեջ ամենակեր եմ, համարյա, բայց ավանգարդ ջազ, ծանր ռոք ու ծանր դասական: Ծանր, ծանր է, օրինակ, Բեթհովենի երաժշտությունը, ապշում եմ, թե ոնց է կարողացել նման բան գրել: Ցավեցնում է, փշաքաղվում ես, բայց մաքրում ես էլի, վախերդ դուրս է հանում, մի քիչ էլ վախեցի՛ր, ոչինչ:
Մինչև հիմա կան չէ՞ իմ հերոսներից... Ուզում եմ մարդկանց բոլոր տեսակները մնան, մշակույթ է էլի: Ես, երբ Թիֆլիսից եկել էի Երևան, երջանիկ էի, որ Երևանում եմ, մեկ էլ եկան սկսեցին՝ գիրքդ տուր տեսնեմ, ապեր, ինչ ես կարդում, ինչ ես հագել էէէէ, և այլն: Զարմանալուն այն է, որ ես ներել եմ իրենց: Խառը Երևան էր, որը շատ եմ սիրում՝ չնայած կռիվներին, վախերին, սիրում եմ՝ ինքն իմն է, ես՝ իրենը: Տասը տարի Թիֆլիսում եմ ապրել, դավաճանություն եմ համարում, բայց իմ մեղքով չէր:
Դժվար իրավիճակից առաջին բնազդը փախուստն է, բայց հետո հասկանում ես, որ չկա դրանով փրկություն: Կա փախուստ, եսիմ, երևի ամենաճիշտ փախուստը ինքնասպանությունն է, եթե արդարացված է, եթե բողոք է, նման կոնտեքստով՝ ես գնում եմ, դուք վատն եք, տենց էլ մնացեք վատը: Տխուր են այդ մարդիկ, բայց արժանի են հարգանքի, սակայն կարծում եմ իրենք քիչ են: Ես էլ շատ եմ մտածել, որ այս աշխարհը իմը չի և կարելի է հեռանալ, բայց հետո գնում ես, նստում ես, մի տեղ, սիրուն մարդիկ ես տեսնում, զրույցներ ես ունենում, ասում է՝ չէ, լավն է այս աշխարհը: Լավն է, վատն է՝ քոնն է: Հիմա էլ լավ ու վատ չեմ ասում, գիտեմ, դե սա է, ու վերջ: Հիմա, գիտես, մի տեսակ վերջի վազք կա, հիմա ուզում եմ ազատ վազել՝ առանց տագնապի, առանց վախի: Ամեն փուլ իր ճշմարտությունն ունի էլի, կա մի գլոբալ ճշմարտություն, որը քո եսն է, քո աշխարհայացքն է, որը քեզ հետ է, բայց փուլերով ինչ-որ բաներ փոխվում են էլի, առանցքայինը չի փոխվում, որովհետև դա դու ես, ու չես կարող կոտրել, բայց ինչ-որ բաներ փոխվում են, դա էլ էլի տխուր է ասել, բայց մարդը նաև հորմոններից է կախված: Պիտի շատ պինդ լինես, որ աներեր մնաս: Պիտի շատ ապրես, չվախվորես կյանքից, բայց կարողանաս պահել տեսակդ:
Բոլորն էլ իմն են, բոլորն էլ սիրում եմ, «Լուր չկա»-ի մեջ այդ ազատության տենչերը ավելի շատ էր, շատ թողեցի դուրս, դրա համար ինքն ինձ շատ կպած է: Օրինակ, պատմվածք էլ չեմ գրում, չի հերիքում, երևի: Օրինակ, պոեզիա երբեք չեմ գրել, չի ստացվում, վերջում արձակ է դառնում: Ես սիրում եմ այն գրողներին, որ սկզբից սկսում են ու հասցնում են մինչև վերջ, օրինակ, Դոստոևսկին՝ սկսեց ռոմանտիկական տեքստերից, բայց հասավ չգիտեմ էլ թե ուր, ու զարմանում ես, թե ինչ ապրեց այս մարդը, որ հասավ սրան:
Ես բացառիկ երկու հոգու եմ ճանաչել իմ կյանքում, որ իսկապես կարողանում են ինքնաբավ մենակ ապրել, չգիտեմ նախանձեմ, թե... Թո՛ղ իրեն, ու ինքը հանգիստ կապրի միայնակ, անգամ ռադիո չի միացնում, ինքն իր հետ է մնում: Ես էլ մեծ խմբերի սիրահար չեմ, երբ կողքս երկու հոգուց ավել է լինում, սկսում եմ բարկանալ, չդիմանալ, բայց նաև հենց մենակ եմ մնում, մաղձը սկսում է խեղդել, մարդ եմ ուզում տեսնել, թեկուզ չխոսեմ հետը, նստեմ, ինքն անցնի դիմացովս, կամ երաժշտությամբ եմ լրացնում մարդու պակասը, ընթերցանությամբ արդեն չեմ լրացնում: Մենակ չի ստացվում, չէ, լավ էլ չի մենակ, փրկություն չի, փախուստ է, գուցե:
Հաճույքով կանեմ, եթե չառաջանան ինչ-որ խնդիրներ, շատ սիրով կանեմ:
Հաճույք ստանու՞մ ես ապրելուց, գրելուց:
Վերադառնալ
