Այս անգամ զրուցեցինք գրականագետ, խմբագիր, բանասիրական գիտությունների թեկնածու Արքմենիկ Նիկողոսյանի հետ:
Բարդագույն հարց է, և այդ առումով չեմ նախանձում գրողներին: Դժվար է, երբ այս ամենի մասին առաջ կարդում էի գրքերում, մտածում էի՝ գոտեպնդիչ, լավ բաներ կարող եմ գրել, բայց այսօրվա իրավիճակը տարբեր է, որովհետև շատ բաներ նկարվում են, և դու ռեալ տեսնում ես, շատ բաներ մարդիկ ապրում են, և դու դա զգում ես: Անընդհատ մարդկանց հայացքի դատապարտվածությունն ես զգում, ես կարծում եմ՝ ոչ մի տող չէի գրի:
Շատ է խանգարում, որովհետև խմբագրելը ուրիշ գործընթաց է, ընթերցելը՝ ուրիշ: Որպես մեծ ընթերցող իմ ողբերգություններից մեկն էլ այն է, որ այս տարիների ընթացքում ընթերցողի սեղանին դնելով հարյուրավոր գրքեր, որոնք իրենք կարդում են ու քննարկում են, ես այդ գրքերից մի քանիսին եմ կարդացել այնպես, ինչպես իրենք են կարդացել: Հսկայական տարբերություն կա արդեն գիրք դարձած վիճակում կարդալու և նախնական տարբերակով կարդալու մեջ: Շատ կուզեի՝ գար մի խաղաղ ժամանակ, որ նվիրվեմ ընթերցանությանը և գիտությանը. ի դեպ, սա նախատեսել եմ 50-ից հետո:
Ես կարծում եմ շատ-շատ լավ վիճակում են: Ես այն մարդկանցից եմ, որ տեսնում են լուսավոր կողմերը, ու դրանցից են խոսում: Բոլորին խանգարում է օրինաչափությունները վատ օրինակներով ընդհանրացնելը և այդպես ներկայացնելը: Տարիներ առաջ առարկայական դեպք եղավ. երկու գրականագետով ասուլիսի էինք, մեկը խոսում էր, որ մեր գրականության մեջ ամեն ինչ ողբերգական է, և բերել էր հարյուրավոր օրինակներ, որ վկայում էին դրա մասին, իսկ ես հակառակն էի պնդում, ու իմ ձեռքում էլ հարյուրավոր օրինակներ էին իմ ասածը փաստելու մասին: Երբ Հայաստանում կա թեկուզ երկու խոշոր գրախանութ, որոնք ձգտում են ամեն ինչ հրաշալի անել, ես չեմ կարող ասել, որ վատ է: Ես ուրախանում եմ, որ այդ գրախանութների հետևից ու նմանությամբ բացվում են այլ փոքրիկ գրախանութներ: Ընդհանրապես, եթե վատ է մեր երկրում մի բան, նշանակում է վատի պահանջարկը մեծ է: Ես կարծում եմ, որ մեր լավագույն գրախանութները մոտ են համաշխարհային մասշտաբով լավ գրախանութներին հասնելուն: Օրինակ, հենց այստեղ՝ Զանգակի դեպքում, երբ նաև սրճարան կա կցված, դա օգնում է ու հեշտացնում է մարդու առօրյան, երբ կարող է և՛ կարդալ, և՛ սրճել, և՛ աշխատել:
Ես ունեմ երեք սիրած ակումբ՝ Ռոմա, Բարսելոնա և Լիվերպուլ: Ամենաշատը երկրպագում եմ Լիվերպուլին։ Միակ թիմն է, որի երկրպագուներն անգամ 0-7 պարտվելուց սկզբունքային կերպով երգում են ու ուրախանում: Ինձ այդ հաստատունությունը դուր է գալիս: Իսկ ֆուտբոլային մոլեռանդությունս իր գագաթնակետին է, երբ խաղում է Հայաստանի հավաքականը։ Լավ կլինի՝ այդ խաղերի ընթացքում ինձ չհանդիպել։
Տարիներ առաջ, երբ դեռ տիկինս չէր աշխատում, ինձ հետ դուրս էր գալիս ու տեսնում էր, թե ինչպես եմ ամենատարբեր մարդկանց հետ շփվում մեծ էներգիայով, մեծ համբերատարությամբ, իսկ երբ գալիս ենք տուն, ես պարզապես փռվում եմ մահճակալին, կորցնում եմ ինձ: Տիկինս սկզբում նեղանում էր ու ասում, թե ոնց որ այլ մարդ լինեմ: Բայց երբ ինքն էլ սկսեց աշխատել, ինքն էլ սկսեց ինձ պես հազարավոր մարդկանց հետ շփվել, ամեն ինչ հասկացավ: Հիմա, երբ տան դուռը բացվում է, երկուսս էլ ուղղակի թուլանում ենք: Եվ տունը, կարծում եմ, միակ տեղն է, որտեղ դու քեզ կարող ես թույլ տալ պարտվել, թուլանալ: Ինձ համար երազանք էր ունենալ սեփական տունը, և երբ մտածում էի, որ եթե մի օր սկզբունքներիս դավաճանեմ, օրինակ՝ կաշառք վերցնեմ, դա կլինի միայն տան համար: Ես կարողացա առանց դրա ունենալ տուն:
Երկու դեպք է եղել, երբ ես գիրք եմ կարդացել ու զգացել, որ հաջորդ օրը բան է փոխվել, դա երկու դեպքում է եղել: Մեկը՝ «Դոկտոր Ժիվագոն» է, որ ավելի երիտասարդ տարիքում եմ կարդացել ու, երևի, ինձ Ժիվագոյի ու իմ միջև նմանեցումը և Ժիվագոյի պատմությունն էր ցնցել: Մյուս գիրքը, որ ցնցել է ինձ, Նիկոս Կազանձակիսի «Հույն Զոռբան» է: Ես չգիտեմ ինչ կլիներ ինձ հետ, եթե ես այդ գիրքը 20 տարեկանում կարդայի: Ալեքսիս Զոռբային պիտի անպայման ճանաչես, որովհետև կյանք փոխող կերպար է: Չորս գիրք կա, որ երազում եմ՝ ՀՀ բոլոր բնակիչները կարդան․ Հրանտ Մաթևոսյանի «Մեծամորը», Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանին», Եղիշե Չարենցի «Երկիր Նայիրին», Խորենացու «Հայոց պատմությունը»: Կարելի է անգամ ինչ-որ օրենքներ մտածել, թե ինչպես պատժել այն մեկին, որ գիրքը չի կարդացել: Այս չորս գրքերի հեմքով պիտի կառուցվի ամեն ինչ: Կուզեի չլիներ մարդ, որ այս գրքերը չի կարդացել, հակտապես, մարդ, որը կարող է աշխատել նախագահ, նախարար և այլն:
Ես տպավորված եմ Հրաչ Սարիբեկյանի լեզվով, տեքստի հետ խաղերով ու միշտ անհամբեր նրա նոր տեքստերին եմ սպասում: Ինձ դուր է գալիս Պաչյան Արամն իր անընդհատական նորություններով, համարձակությամբ, սիրում եմ կարդալ Աննա Դավթյանին, որ կարողանում է ամեն ինչին ձեռք զարկել ու միշտ լավ արդյունքներ ստանալ: Միայն թե, իմ խորին համոզմամբ, նրանց էլ պակասում է այդ մաթևոսյանական պնդությունը, կայունությունը: Մաթևոսյանի ասած մտքերից շատերն են իրականություն դարձել այսօր, որովհետև ինքն այնքան հստակ էր ասում, որ անհնար էր չիրականանար: Ա՛յ, շատ կուզեմ՝ իրենք էլ այ այդպես պնդանան:
Ես, իհարկե, Արտավազդ Եղիազարյանի չափ ֆիլմ չեմ նայել, գուցե նրա նայածի կես տոկոսն եմ նայել, բայց ես էլ կարող եմ ասել, որ վատ ֆիլմ չեմ նայել: Արվեստի մեջ կա մի ֆենոմեն. զգայարաններդ ճիշտ են աշխատում, կինոն սկսում է, ու ես գիտեմ՝ լա՞վն է, թե՞ վատը: Ունեմ պաշտելի ֆիլմեր, որ երևի 1000 անգամ նայել եմ, օրինակ՝ «Մենք ենք մեր սարերը»: Նայել եմ ամենատարբեր կողմերից, ամեն անգամ տարբեր կադրերի ու դերասանների վրա եմ սևեռվել, որովհետև, երբ խոսքը հնչեցվում է ֆիլմում, չխոսողը մղվում է հետին պլան, բայց այդ հետին պլանն էլ այնքան հետաքրքիր է: Օրինակ, մի կադր կա, երբ Ֆրունզն է խոսում, բայց հետևում Արտավազդ Փելեշյանը ծիծաղում է․ դա արտակարգ կադր է: Համաշխարհային ֆիլմերից շատ եմ սիրում «Մի գնա» -ն, «Եղջերուի որսորդը» և այլն: Ընտիր կինոն ուրիշ կիրք է: Հիմա ուզում եմ, որ ինձ հետ մեկը նայի ֆիլմ, որ ողջ ֆիլմի ընթացքում մեկնաբանեմ ֆիլմը, ասեմ՝ սյս հատվածը տե՛ս, դերասանին նայի՛ր:
Իսկ երաժշտության դեպքում մի քիչ խառն է: Մանկությունս համընկավ մեր ազգային-ազատագրական շարժման հետ։ Այդ ժամանակից այնքան լավ բան կար, որ կուզեի մնալ: Ամեն ինչ էլ լսել եմ, անգամ անգիր հիշում եմ ռաբիս երգեր, որ հորս ու իր ընկեների մեքենաների մեջ եմ լսել: Այդ ժամանակ «Երաժշտական փոստարկղով» երգեր էին դնում, և հայրս, չգիտեմ ինչ հնարքով, հաջորդ օրը որևէ թերթի վրա գրած բառերն էր բերում, ու ես երգում էի, հետո տեսան՝ լավ եմ երգում, տարան Վարդենիսի «Ոսկե շեմ» համույթում երգելու, մասնակցել եմ փառատոններին հաղթել: Նույնիսկ հարսանիքի ժամանակ երգել եմ ու հեծանիվի համար փող եմ հավաքել: Կարողանում էի անգամ երաժշտություններ գրել՝ առանց նոտաներն իմանալու: Հետո հիասթափվեցի ու սկսեցի միայն լսել երգերը, ու ես ամեն ինչ լսել եմ ու լսում եմ: Բայց հիմա հազվադեպ եմ կարողանում լսել երգեր, որովհետև ականջակալ չեմ սիրում, իսկ մնացած ժամանակ զբաղված եմ լինում:
Ես մանկուց շատ եմ գրել, նույնիսկ 5-րդ դասարնում 2 պատմավեպ եմ գրել, ինչքան էլ զարմանաք, քանի որ պատմավեպի մեծ երկրպագու էի, ու կարդում էի այնպիսի պատմավեպեր, որ երևի ոչ ոք չի հիշում, գրքի հետ կապված ես բավական ֆանստաստիկ էի, երկրորդ դասարանում «Սամվել», հետո «Վարդանանք»... սեր էր, չգիտեմ: Նայում էի՝ տեսնեի, որ թագավորի մասին պատմավեպ չկա, փորձում էի գրել, առաջինը Տրդատ առաջինի մասին էր, նույնիսկ մի գլուխ գրել էի Հռադամիզդ և Զենոբիայի մասին, հետո տեսա՝ Հարություն Ալամդարյանը պիես ունի: Սկսել էի մոտ վեց վեպ մինչև վեցերորդ դասարանում, հետո սիրահարության պահերը եկան, ու անցա պոեզիային: Գրել եմ հարյուրավոր բանաստեղծություններ, որոնցից շատերը մի տետրով հանձնել էի իմ սիրած աղջկան, որ, կարծում եմ, դեռ պահում է: Շարունակում էի գրել նաև ուսանողական տարիներին, մինչև մի օր կատեգորիկ որոշեցի էլ երբեք չգրել: Հետո մագիստրատուրայում 4 պատմվածք եմ գրել, որոնք սիրում եմ և կարծում եմ՝ լավ են գրված: Բայց հետո դրանցից էլ հրաժարվեցի, որովհետև հասկացա, որ տեխնիկան շատ լավ գիտեմ ու գիտեմ ինչպես գրել, որ մեջբերվեմ, սիրվեմ, ու դա ինձ դուր չեկավ: Դրանցից կարդաց Գուրգեն Խանջյանը, և ասաց, որ շատերից ավելի լավ եմ գրում, իսկ ինձ մի բան էր հետաքրքրում՝ կարո՞ղ եմ Հրանտից լավ գրել, ասաց՝ ոչ: Եվ դրանից հետո չգրեցի: Բայց ավելի ուշ, մի օր, տանը մենակ էի ու մի պատմվածք գրեցի, որը փակ է ու միայն ես եմ կարդացել ու ոչ ոք չի էլ կարդա: Պատմածքի վերնագիրը՝ «Լաց», որովհետև այդ օրը հասկացա, որ այնքան պրիմիտիվ պատճառներից կարող եմ լացել, և փորձեցի այդ զգացողությունները Հրանտի պես բառավորել:
Ես իմ կյանքի ընթացքից գոհ եմ. և՛ պրոցեսներից, որոնց միջով անցել եմ, և՛ այն բարդույթներից, որ ունեցել եմ, և՛ դրանց հաղթահարման ձևերից: Ես իմ ապրած ստորացումներից չեմ ամաչում, որովհետև դրանց տված փորձառությունը կայացած պայմաններում էլ ե՞րբ ձեռք կբերեի: Ես կարծում եմ, որ նույնիսկ եթե «Կայարանի» օրինակով վերլուծենք, պետք է, որ մարդիկ այդպիսի ճանապարհներ անցնեն՝ դժվարությունների, հոգեբանական անկումների, հասկանան, որ ամեն մի բանը իրենց կյանքում պետք է գնահատել: Իմ կարծիքով ես ահագին բաների եմ հասել, բայց ամեն փոքր բան ես դեռևս կարողանում եմ գնահատել, որը կարծում եմ իմ անցած ճանապարհի շնորհիվ է: Այնպես չի, որ «Կայարանը» միակն է, ուրիշ հերոսներ էլ կան, օրինակ Շահեն Թաթիկյանի «Երիցս խաչված» վեպի Սարոյին եմ շատ սիրել, գուցե դա վեպի բնույթից էր, որտեղ պատմվում է Սարոյի կյանքը՝ մանկուց մինչև մահ, և իր կյանքի ամեն մանրամասներ ես նմանեցնում էի իմ կյանքի հետ: Բայց «Կայարանը» ինձ ձգում է այն իմաստով, որ Մաթևոսյանի ձևակերպումները աշխարհում ոչ ոք չունի: Ես ընդհանրապես կարծում եմ, որ շատ դժվար է թարգմանել զգացողությունները բառավորված, բայց Մաթևոսյանի մոտ դրանք չափազանց ստույգ են ստացվում: Ավելի ստույգ քան Մաթևոսյանն է թարգմանել իմ զգացողությունները, կարծում եմ, չի լինի:
Նախ շնորհակալ եմ շատ կարծիքիդ համար, բայց նաև ասեմ, որ այս տեսակ խոսքերն ինձ դուր են գալիս: Մեծամտություն չհնչի, բայց ես ամենից շատ ստանում եմ հենց այսպիսի խոսքեր՝ թող քո նման մարդիկ շատ լինեն, ու դա ինձ շատ է ուրախացնում ու ոգևորում: Բացի անցած ճանապարհը կան մեր կյանքում տարբեր դրվագներ, որոնք փոխում են կյանքդ, որոնք ծանր դրվագներ են, ու բացի մտերիմներիցդ ուրիշ ոչ ոք չի իմանում: Ես իմ կյանքը բաժանում եմ երկու մասի՝ այդ դրվագից առաջ և այդ դրվագից հետո: Դրվագի ամենակարևոր դասը ինձ համար կայուն մնալու դասն էր: Եթե մարդը լավ մարդ է, նա կայուն է: Մարդիկ վատ սովորություն ունեն՝ ըստ դիմացինի փոխվելու, բայց ինքը պիտի դառնա առանցք դիմացինի համար: Ես հենց հիմա էլ այստեղ նստած վստահ կարող եմ ասել, որ ամեն պահի կարող եմ գնալ Աստծո դատաստանին, որովհետև լիովին հանգիստ եմ, պահում եմ ինձ համար կարևոր արժեքները: Իմ կյանքում երկու գովազդ կա, որ ինձ վրա շատ է ազդել, մեկը բանկային քարտի գովազդ էր, որում ասվում է՝ խոստանալ և կատարել խոստումը անգին է, կան արժեքներ որոնք գին չունեն, մնացած դեպքերում կա քարտ վճարման: Մյուս գովազդում ասվում էր՝ ինչո՞ւ ես փորձում լինել մեկը, որ նման չէ քեզ: Եվ ես ամեն ինչ անում եմ, որ ինձ հետ հաշտ լինեմ:
Իմ շրջապատում գիտեն, թե ես ինչ լավատես եմ, բայց դա իմ ներքին էներգետիկայից է: Դեպքեր են եղել, որ խառնվել են բոլորն իրար, իսկ ես ասել եմ՝ ինքն իմն է ու հնարավոր չի, որ իրեն ինչ-որ բան պատահի: Բայց նաև ասեմ, որ եթե վատ բան լինի, կզգամ դա միանգամից, երբ մայրս արդեն վերջին անգամ լավ չէր զգում, կնոջս ասացի, որ այս անգամ իմ լավատեսությունն ու էներգիան էլ չի օգնի:
Ես հավատում եմ մեր պետությանը, հավատում եմ, որ մենք ապրելու ենք աշխարհի ամենաուժեղ ու ներդաշնակ պետություններից մեկում, որի անունը Հայաստան է: Ես կուզեի, որ մենք բոլորս հավատանք դրան: Ինչպես ասվում է «Սարոյան եղբայրների» մեջ, մեզ պակասում է խելոքությունը, խելոք լինելը:
Ի՞նչ հարց կա, որ ինքդ կուզեիր տալ քեզ:
Վերադառնալ
