Կուզեի, որ լիներ հոգեբանական շերտերով ինչ-որ դրամա՝ վեպ կամ վիպակ, որովհետև ես նման գրականության սիրահար եմ, որտեղ ամեն ինչի մասին չի խոսվում, այլ թողնում են տողատակեր՝ հերոսին ինքնուրույն բացահայտելու: Այդ առումով, ինձ դուր է գալիս Օրհան Փամուքի, Օլգա Տոկարչուկի, Միլան Կունդերայի, Խավիեր Մարիասի պատմելու կերպը, էնպես որ կարող էին իրենք գրել իմ կենսագրությունը: Իսկ եթե ավելի կոնկրետացնեմ, ինձ թվում է՝ իմ մասին արդեն գրել է Ինգեբորգ Բախմանը. «Զիմուլտան» պատմվածքների ժողովածուում գրեթե յուրքանչյուր պատմվածք իմ մասին է. կնոջ ու նրա ապրած հոգեվիճակների մասին:
Իսկ մեր գրականությունից երևի միայն Աննա Դավթյանի գրականությամբ կպատկերացնեի: Դասական գրողներից իմ կենսագրությունը կվստահեի միայն Բակունցին, նրա՝ փոքր դետալներով մեծ պատմություն կառուցելու տաղանդին: Մեր գրականության մեջ ցավոք սակավ են կնոջ հոգեբանությունը բացահայտող գործերը, փոխարենը շատ ենք հանդիպում սոցիալական, հասարաքաղաքական խնդիրներին անդրադարձող գործերի: Չնայած, նոր մտածեցի, որ Րաֆֆին էլ կարող էր ինչ-որ դետեկտիվ տարրերով պատմել իմ մասին, ինչ-որ հերոս կլինեի, որ հանուն պետականության դավադրությունների է մասնակցում, ի դեպ, նման է ինձ շատ, ես կարող եմ այդպիսի իրավիճակներում լինել. մինչև վերջ պայքարող անձնվեր մարտիկի տեսքով (ծիծաղ):
Հասարաքաղաքական իրողությունների շուրջ բավական անտարբեր եմ եղել, բայց հիմա շատ եմ հետևում, հարցազրույցներ եմ նայում, հոդվածներ կարդում, փորձում եմ ինքնակրթվել: Օրվա մի մասը կարող եմ հարցազրույց լսելով, նյութեր ուսումնասիրելով անցկացնել, որպեսզի այս կամ այն հասարաքաղաքական հարցի շուրջ կարծքի ձևավավորեմ, ու այդ կարծիքը սիրողական՝ այս կամ այն մեկին սիրելու վրա հիմնված չլինի, այլ փաստական, հիմնավոր լինի: Լռելը դժվարությամբ է ինձ տրվում, հաճախ նաև արտահայտվում եմ այս կամ այն թեմայի շուրջ, թեպետ երբեմն զգում եմ, որ շատ էներգիա եմ կորցնում այդ ուղղությամբ ու հենց զգում եմ, որ շատ խորացա, շատ տարվեցի, հետ եմ վերադառնում գրականությանը, թղթով գրքին հատկապես: Գրականությունն ինձ խաղաղեցնում է:
Առողջ սննդի սիրահար եմ, ինչն էլ ինձ ուղղորդում է դեպի խոհարարություն, տարբեր սննդակարգերի, առհասարակ՝ մարդու կենսական ֆունկցաիների ուսումանսիրման: Սիրում եմ նաև սենյակային բույսեր աճեցնել: Թերևս այս երկու ոչ գրական կենսակերպերն իմ փախուստի տարածքներն են։ Երբ հոգնում եմ ֆեյսբուքյան անցուդարձից, քաղաքականությունից, փախչում եմ այս մյուս իրականություն՝ ավելի բնական ու խաղաղ, ավելի ստեղծարար:
Նաև շատ եմ սիրում ուղղակի քայլել, քայլում եմ դեպի դաշտ, այնտեղ լրիվ ուրիշ զգացողություն, ուրիշ զովություն կա: Բնակելի տներից մի քանի մետր հեռանալով՝ զգում եմ, որ լրիվ ուրիշ տեսադաշտ է բացվում աչքերիս առաջ, այդ տեսադաշտը հանգստություն է բերում աչքերիս, խաղաղեցնում: Գիտեք, չէի ասի, որ դա սիրուն լանդշաֆտով մի տարածություն է, չէ, սովորական դաշտ է, արարատյան դաշտավայրին բնորոշ կիսանապատային բնությամբ։ Պարզապես չափազանց իմն եմ համարում այս հողը, դաշտը, տարածքը. կյանքս աշխարհի ուրիշ ոչ մի սիրուն վայրում չեմ պատկերացնում:
Ես այդպես շատ չեմ փորձել գրել, բայց մի օր ինչ-որ բանաստեղծություն փորձեցի գրել Ծաղկաձորում, տվեցի Հովհաննես Գրիգորյանին, ասաց՝ սա պրոֆեսիոնալ բանաստեղծություն է, հետո ասաց, որ սկսես գրել քո գրականագիտությունը կդնես հարվածի տակ:
Իսկ իրականում չունեմ գրող լինելու բացության, ազատության համարձակությունը: Մյուս կողմից՝ գրելու պահանջս փորձել եմ փոխլրացնել գրականագիտական հոդվածներով. իմ հոդվածները կարող են շատ հեռու լինել գիտական հոդվածի ընդունված չափանիշներից։ Փորձում եմ վերլուծական, գիտական գիծը համադրել զգացմունքային, դեպի էսսեիստիկա գնացող գծի հետ, ինչքանով է դա ինձ հաջողվում՝ չգիտեմ:
Պատասխանեմ այս հարցին միայն անկախության գրականության մասով. ոչ թե, որ չեմ կարող դասական գրականությունից ինչ-ինչ գործեր առանձնացնել, պարզապես, այս կամ այն չափով այդ գործերը հայնտնի են և դրանց մասին շատ է խոսվել:
Շատ եմ սիրում Հովհաննես Գրիգորյանի պոեզիայի անմիջականությունը, նուրբ լիրիզմի ու հումորի համադրությունը, հասարակ դեպքերի՝ խորքային շերտեր ցուցադրելը: Բաց երակից ստեղծվող գրականության սիրահար եմ և բնականաբար ինձ դուր է գալիս Հասմիկ Սիմոնյանի բանաստեղծության զգացմունքային բացությունը, Կարեն Անտաշյանի և Գևորգ Թումանյանի՝ եթե կարելի է այսպես ձևակերպել «ինքնախոցող» թեմաներին անդրադարձը, նորարությունն ու հեգնանքը:
Կարևոր եմ համարում մեր գրականության մեջ Աննա Դավթյանի «Խաննա» վեպը: Վեպի ինքնատիպ, նոր լեզուն, բազմաշերտությունը, կնոջը՝ այդքան բաց ու անմիջական ներկայացնելու կարողությունը անչափ տպավորիչ է:
Շատ եմ սիրում Արամ Պաչյանի «Ռոբինզոն» ժողովածուն: Վերջերս լույս տեսած «P/F» վեպը ավելի շատ քննադատական անդրադարձ է տեսել, բայց ինքս հավանում եմ գործը: Ինձ վաղուց այլևս վեպի՝ դասական իմաստով սյուժեն հետաքրքիր չէ. ստեղծագործության մեջ ինձ գրավում է լեզվի խորությունը, ներհանման տանելու կարողությունը, ազնվությունը: Բոլոր այս թվարկածս հատկանիշները նկատել եմ «P/F» -ում, և վեպն ինձ դուր է եկել իր ֆրագմենտալության մեջ:
Տպավորված եմ Քրիստիան Բատիկյանի և Հրաչ Սարիբեկյանի արձակով: Հրաչի հատկապես պատմվածքներն եմ շատ հավանում, վեպերն ինձ համար չափազանց սխեմատիկ են, կոկիկ, իսկ որպես պատմվածքագիր՝ անկրկնելի է:
Լևոն Խեչոյանի մասին չեմ խոսում, որովհետև նա ակներև մեծություն է բոլոր իմաստներով:
Շատ հավանում եմ Գուրգեն Խանջյանի գրականության բացությունը. կյանքի մութ կողմերի հոգեբանության մասին խոսող նրա վեպերը, պարզապես վերջերս նկատել եմ, որ ավելի շատ պահանջկոտ եմ դարձել Խանջյանի կին հերոսների նկատմամբ։ Իմ կարծիքով Խանջյանի գրականության մեջ կանայք շատ մոնոտոն ու իրար նման են, մի սահման կա, որից այն կողմ գրողը չի անցնում, նոր շերտեր չի բացահայտում:
Առհասարակ մեր գրականության մեջ կանանց ներկայացնելու խնդիրը կա: Մի անգամ հարցում էին անցկացրել, թե կանանց ինչ վառ կերպարներ են հիշում հայ գրականության մեջ: Պատասխաններում հաճախ հիշատակել էին՝ Մաթոսյանի Աղունին, էպոսի կանանց և «Ալպիական մանուշակ»-ի կնոջ կերպարը: Ցավով պետք է նշեմ, որ մեր գրականության մեջ կանայք՝ որպես կոլորիտային, հիշվող կերպարներ, առանձանպես ներկա չեն: Խոսքը դրական կամ բացսական հերոսների մասին չէ, ոչ էլ ֆեմինիստական կերպարներ եմ պահանջում, պարզապես շատ կցանկանայի որ դիմագիծ, հիշվող կանացի կերպարները լինեին, ինչպես օրինակ Աննա Կարենինան, Նատաշա Ռոստովան կամ Մադամ Բովարին:
Կարծում եմ, այո, պետք է զբաղվի, եթե ոչ անմիջականորեն, ապա գոնե գրական ընթացքի մեջ լինելով, գրականության մասին խոսելով: Օրինակ, Արամ Պաչյանը ուղղակիորեն իր գրքերի մասին քիչ է խոսում, բայց միշտ ներկա է գրականության մասին խոսակցություններում, ինչն էլ հնարավորություն է տալիս իրեն միշտ լինել գրական ընթացքի մեջ:
Մենք այնպիսի երկրում ենք ապրում, որտեղ գրողը միայն գրող լինելու շռայլություն չունի, ստիպված է նաև իր գրական կամ գովազդային գործակալը լինել: Վերջին հաշվով, մեր բոլոր ջանքերը նրա համար են, որ խթանենք ընթերացանությունը, մեծացնենք ընթերցասեր մարդկանց հանրույթը: Եթե գրողը գիրքը տպագրել ու բաժանել է միայն իր ծանոթներին, իսկ մնացած տպաքանակը մնացել է պահեստում, ուրեմն այդ գիրքն իր առաքելությունը չի կատարել, ինչը շատ տխուր է։
Իրապես անկախ դառնալու համար պետք է ունենալ լուրջ ռեսուրսներ՝ տնտեսական կամ մտավոր: Միայն բացարձակ ռեսուրսներն են, որ կարող են մարդուն անկախ դարձնել։ Նույնը, մեծ մասամբ, վերաբերվում է նաև պետությանը: Ինձ համար այդ ռեսուրսները գիտության ու մշակույթի տեսքով են հանդես գալիս։ Ցավոք, մենք մեր ունեցածը դեռ պատշաճ կերպով չենք կարողանում փաթեթավորել և որպես ապրանք ներկայացնել աշխարհին: Օրինակ, սակուրայի ծաղկման ընթացքը Ճապոնիայում դարձրել են գովազդված տուրիստական ուղղություն, մի ամբողջ ինդուստրիա է աշխատում այդ ուղղությամբ, բայց մեր ծիրաններների ծաղկելը, գարունը Արարատյան դաշտում պակաս հմայիչ չեմ համարում, եթե գարնանը անցել ես Արարատյան դաշտով և տեսել ծաղկած ծառերը Արարատի ֆոնին, երբեք չես կարող մոռանալ այդ պատկերը: Ծիրանի հետ կապված ամեն ինչ, մենք կարող ենք մշակույթ ու գովազդի վերածել, ինչը ցավոք չենք կիրառում: Նույնը նաև՝ պատմամշակութային հուշարձանների, հնավայրերի պահով:
Ի՞նչ կամային հատկանիշներ են պետք հաջողության հասնելու համար:
Վերադառնալ
