Հայաստանյայց եկեղեցու հավաստիացմամբ, քաղկեդոնականության դեմ մղված լարված ու սկզբունքային պայքարի շնորհիվ նա ոչ միայն պաշտպանել է իր ինքնուրույնությունը, այլև պահպանել է հայ ժողովրդի ինքնությունը, ազգային դիմագիծն ու հոգևոր ազատությունը, դիմակայել ձուլման վտանգին։ VI-VIII դարերում գումարված եկեղեցական ժողովները նշանավորում են այդ պայքարի շրջափուլերը։ Թեև դրանց շարժառիթը Ընդհանրական եկեղեցու ներսում դավանաբանական հակառակությունների քողի տակ ընթացող պայքարն էր քաղկեդոնականների և միաբնակների միջև հանուն աշխարհիկ ու հոգևոր կառույցներում ունեցած դիրքի ու իշխանության ամրապնդման, սակայն եկեղեցական հեղինակները, ինչպես նաև սովետահայ պատմագետները, քաղկեդոնականությունը ներկայացնելով որպես Բյուզանդական կայսրության դեմ համաժողովրդական ընդվզում, այն դարձրել են երկրորդ խորհրդանշական Ավարայր։ Արդյո՞ք իրապես հայության գլխին ազգաձուլման սպառնալիք էր կախվել կամ, առնվազն, ազգային մշակույթը և ամեն հայկականը կորցնելու վտանգ էր առաջացել հիշյալ դարերում։ Արդյո՞ք իրավի ճակից դուրս գալու միակ ելքը սեփական թագ ունենալու գաղափարի մերժումն ու կրոնական ինքնամեկուսացումն էր, որ պիտի ջատագովեր Հայաստանյայց եկեղեցին՝ ի վերջո, դրանով ընդամենը մեկ բարոյական հաղթանակ ևս նվիրելով հայ ժողովրդին։ Այս մասին է սույն գիրքը: